4.2 Beheeropgave

Het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden wil gelijktijdig met de versterking van de Lekdijk (voor het oplossen van de waterveiligheidsopgave), de onderhouds- en beheertoestand van de Lekdijk verbeteren (de beheeropgave). Hiervoor is het Groot Onderhoudsprogramma Primaire waterkeringen (GOP PWK) opgesteld. De beheeropgave komt dus voort uit het Groot Onderhoudsprogramma Primaire waterkeringen. Belangrijk uitgangspunt is dat de waterveiligheidsopgave voorop staat. Dat wil zeggen dat voor locaties met een waterveiligheidsopgave, de waterveiligheidsopgave opgelost wordt, waarin de beheeropgave wordt meegenomen.

De beheeropgave vastgesteld in het Groot Onderhoudsplan Primaire Waterkeringen 2023-2029 (DM1867854, 6 juli 2022) is onderverdeeld in:

  1. Opgaven die vallen onder de aanlegvoorzieningen ten behoeve van toekomstig beheer en onderhoud.

    Voor de deze opgave geldt dat de beheeropgave alleen wordt uitgevoerd als het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden de gronden die hiervoor nodig zijn, in eigendom heeft en/of verwerft op minnelijke basis.

  2. Opgave die vallen onder het uitvoeren van groot onderhoud. 

    Voor de deze opgave geldt dat de beheeropgave sowieso wordt uitgevoerd.

Het onderscheid tussen de twee bovengenoemde beheeropgaves is hieronder gemaakt:

Opgaven die vallen onder de aanleg voorzieningen ten behoeve van toekomstig beheer en onderhoud.

  • Taludverflauwing: Taludverflauwingen zijn nodig om te voldoen aan de volgende eisen:

    • Het binnentalud moet erosiebestendig zijn bij het gehanteerde overslagdebiet conform de Strategische Nota van Uitgangspunten;

    • Het talud moet onderhoudbaar zijn met nu beschikbaar materieel. Te steile taluds zijn onvoldoende toegankelijk voor het huidige onderhoudsmaterieel. Ook neemt de kans op rijschades toe bij te steile taluds.

    Een veilige dijk vereist een hoogwaardige grasbekleding. De ontwikkeling en het behoud van de benodigde kwaliteit wordt geborgd door de aanleg van goed beheerbare en onderhoudbare dijktaluds. 

    Een principeprofiel van taludverflauwing is weergegeven in onderstaand figuur.

    Hier is op een conceptuele manier te zien hoe taludverfaluwing wordt toegepast op het huidige dijk profiel.
    Figuur 4‑4 Principeprofiel taludverflauwing
  • Beheerstrook: In combinatie met het verflauwen van de dijktaluds, is er ook een beheerstrook gewenst. Het betreft een onderhoudsstrook met een breedte van 5 meter onder aan de beide zijden van de dijk. De argumenten hiervoor komen overeen met het verflauwen van de taluds: de realisatie van een beheerbare, onderhoudbare voor de toekomst.

    De aanleg van een beheerstrook biedt kansen voor recreatie en belevingswaarden. De ruimte die onder aan de dijk gecreëerd wordt geeft de mogelijkheid om bijvoorbeeld een struinpad aan te leggen. Gemeenten hebben te kennen gegeven dit als koppelkans te zien. Met de aanleg van een beheerstrook kan deze kans mogelijk worden gefaciliteerd. Deze koppelkans geldt specifiek voor de beheerstrook aan het buitentalud van de dijk.

  • Op- en afritten aanpassen: Langs de Lekdijk liggen op veel plaatsen op- en afritten (verder benoemd als opritten) die in de loop van eeuwen zijn aangelegd. De functie van opritten is om de aan de dijk grenzende percelen te ontsluiten. De versterking van de dijk geeft aanleiding om diverse werkzaamheden aan opritten uit te voeren. De argumentatie daarvoor is meerledig, afhankelijk van het type aanpassing. De volgende type aanpassingen worden er gezien:

    • Bestaande opritten voorzien van werkoprit: om de beheerstrook toegankelijk te maken;

    • Aanleg nieuwe opritten: Om onderhoud en inspectie vanaf de beheerstrook uit te kunnen voeren is het noodzakelijk om een minimale afstand te hanteren waarbinnen de beheerstrook ontsloten wordt vanaf de weg op de dijk;

    • Aanleg/aanpassing verharding: De verharding van bestaande opritten vereist periodiek onderhoud. Wanneer de verharding van een oprit in slechte staat verkeert wordt deze vervangen. Sommige opritten aan de buitendijkse zijde zijn in de huidige situatie onverhard. Dat is ongewenst. Immers, bij hoge waterstanden ontstaat uitspoeling. Bij verregaande erosie wordt de dijk hierdoor bedreigd. Om die reden worden onverharde opritten voorzien van een verharding;

    • Verwijderen opritten: Enkele opritten langs de dijk zijn niet meer in gebruik en zullen ook in de toekomst geen functie meer vervullen. Deze opritten worden verwijderd.

  • Biodiversiteitsopgave: (ook wel opgave bloemrijke dijk genoemd) is gericht op biodiversiteitsversterking van de dijk en bescherming van de biodiversiteit bij de uitvoer van werkzaamheden voor de andere opgaves. Biodiversiteit is ingevuld als:

    • Hoge soortenrijkdom;

    • Ecologische verbinding;

    • Aansluiting omringende gebieden

    De wens is in ieder geval buitendijks bloemrijk grasland aan te brengen.

Opgaven die vallen onder het uitvoeren van groot onderhoud. 

  • Herprofileren van taluds: De dijk is doorlopend onderhevig aan zettingen en bodemdaling. Deze vervormingen verlopen niet gelijkmatig over de breedte en lengte van de dijk. Dit leidt ertoe dat de dijktaluds door de tijd heen een hol of bol verloop ontwikkelen. Hierdoor worden de taluds minder goed onderhoudbaar en neemt de kans op beschadigingen toe. Taluds met een hol of bol verloop worden teruggebracht naar de oorspronkelijk aangelegde taludhelling. Het herprofileren van taluds behoort tot het groot onderhoud. De uitvoering hiervan is een wettelijke taak van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Een principeprofiel is in onderstaand figuur weergegeven.

    Hier is op een conceptuele manier te zien hoe herprofileren van het talud er uitziet op de huidige dijk.
    Figuur 4‑5 Principe profiel: herprofileren van talud
  • Steenzettingen vernieuwen, verwijderen of afdekken: In voorgaande dijkversterkingen zijn op diverse locaties langs de dijk steenzettingen aangebracht. Het doel hiervan was om afkalving van het voorland langs de dijk te voorkomen. Met name golven die veroorzaakt worden door scheepvaart op de rivier veroorzaken afkalving. Daarnaast heeft in het verleden veel beweiding met groot vee plaatsgevonden aan de dijk. Aanwezigheid van groot vee zoals koeien en paarden veroorzaakt al snel beschadigingen. Door steenzetting aan te brengen werd dit voorkomen. Steenzettingen hadden een indirecte functie om de dijk in stand te houden. Inmiddels zijn de inzichten wat betreft steenzettingen veranderd. Beweiding met groot vee wordt niet meer toegestaan op en rond de dijk. Ook vanuit het ontwerpinstrumentarium is de nadruk verschoven van harde bekledingen naar de toepassing van een goed beschermende grasbekleding. Veel steenzettingen die in het verleden zijn aangelegd zijn hierdoor overbodig geworden. Uitzondering daarop zijn de steenzettingen die aan de schaardijken en de voorhavendijken liggen. Deze delen van de dijk grenzen direct aan de oever van de rivier en zijn afhankelijk van de bescherming van steenzetting tegen afkalving. Met bovenstaande als uitgangspunt wordt onderhoud gepleegd aan de functionele steenzettingen en worden functieloze steenzettingen verwijderd.

  • Herstel beschadigingen: Op enkele locaties langs de dijk bevinden zich beschadigingen. Het betreft schades die veroorzaakt zijn door (mede-)gebruiksfuncties zoals het houden van vee of de uitvoering van dagelijks onderhoud. Te denken valt aan schapenpaadjes, koeienterrassen, dierlijke graverij en rijschades. Herstel van dergelijke schades valt niet altijd onder het groot onderhoud. Het betreft ook reparaties die onder het dagelijks onderhoud uitgevoerd moeten worden door de gerechtigden van het betreffende perceel. Dat betekent dat daar waar het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden het eigendom heeft, het herstel door de eigen beheerorganisatie wordt uitgevoerd. Daar waar derden het eigendom of formeel gebruik van het perceel hebben, dragen zij de verantwoordelijkheid voor het herstel van schades.

Daarnaast zijn door de beheerder onderstaande punten buiten het Groot Onderhoudsprogramma Primaire waterkeringen meegegeven als beheeropgave.

  • Het is een wens om Puin in bermen van de weg op te ruimen / saneren;

  • Een juridisch schone dijk voor niet-waterkerende objecten. Dit houdt in dat de niet-waterkerende objecten worden getoetst. Als deze veilig kunnen blijven staan door bijvoorbeeld een mitigerende maatregel en niet het beheer en onderhoud belemmert, dan kan het niet-waterkerende object worden vergund. Als dit niet het geval is, dient deze te worden verwijderd.

Naast het Groot Onderhouds Programma Primaire waterkeringen zijn door het assetteam waterkeringen van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, beheereisen vastgelegd in de Basisspecificatie Primaire Waterkeringen van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Om het beheer van de dijk efficiënt, duurzaam en veilig te kunnen uitvoeren, moet het ontwerp voldoen aan deze beheereisen. 

De beheeropgave wordt in het Voorkeursalternatief en later in de planuitwerking samen met de beheerder in meer detail uitgewerkt en ontworpen. Hierbij wordt zoveel mogelijk naar synergie gezocht met landschap, recreatie en ecologie, volgens de inpassingsopgave (zie paragraaf 4.3).